ويسکوزيته يا گرانروی ، يک مختصر فيزيکی سيالات است ، که به مقاومت آنها در برابر جريان يافتن بستگی دارد . به طور مثال آب دارای ويسکوزيته پايين و عسل دارای ويسکوزيته بالايی است ، ويسکوزيته مايعات تابعی است از دما ، بدين معنا که با افزايش دما ويسکوزيته کم و با کاهش دما ويسکوزيته افزايش می يابد . ويسکوزيته در مورد روغن به طور عاميانه ، با نام وزن نيز شناخته می شود. روغنها با ويسکوزيته های مختلف برای شرايط آب و هوايی مختلف توليد می شوند ، استفاده از روغن با ويسکوزيته بالا در زمستان ؛ روانکاری موتور را تا زمان گرم شدن به تاخير انداخته و در اين مدت روغن به تمامی قسمتهای موتور نخواهد رسيد ، همچنين استفاده از روغن با ويسکوزيته پايين در تابستان نيز باعث سايش قطعات موتور می گردد . پس انتخاب ويسکوزيته مناسب برای روغن موتور يک خودرو ، کاملا تابع شرايط آب و هوايی است ، که البته اخيرا وجود روغنهای چهار فصل ( Multi Grade ) يا همان چند ويسکوزيته ، نياز به تغيير روغن ، به نسبت تغيير فصل يا شرايط آب و هوايی را تا حدودی بر طر ف نموده است ، اما استفاده از تنها يک نوع روغن چهار فصل از نوع مينرال برای تمامی فصول نيز با توجه به دلايلی که در ادامه توضيح داده خواهد شد ، پيشنهاد نمی شود . انجمن مهندسين خودرو SAE) برای راحتی کار ، ميزان ويسکوزيته روغنها را بوسيله يکسری اعداد ، طبقه بندی نموده . اين طبقه بندی برای روغن موتور بين ۰ تا ۶۰ می باشد . روغن های تابستانی که در دماهای بالا از غلظت کافی برخوردار هستند ، اعداد ويسکوزيته ای در حد ۳۰ تا ۶۰ داشته (هر چه هوا گرمتر باشد ، بايد از روغن با عدد ويسکوزيته بالاتر استفاده شود) و روغن موتور های زمستانی که در دماهای پايين براحتی جريان می يابند ، اعداد ويسکوزيته ای ما بين ۰ تا ۲۵ را دارا هستند (هر چه هوا سردتر باشد ، بايد از روغن با عدد ويسکوزيته پايين تر استفاده شود) . برای تشخيص راحت تر عامه بعد از عدد ويسکوزيته روغنهای زمستانی حرف W درج می گردد که مخفف Winter می باشد ، همچنين بدليل آنکه اين طبقه بندی توسط Society of Automotive Engineers ابداع شده ، هميشه قبل از درج عدد ويسکوزيته مخفف نام اين انجمن (SAE) نيز نوشته ميشود . روغنهايی که تنها دارای يک ويسکوزيته می باشند ، تک ويسکوزيته نام دارند ، اما روغنهايی که در سالهای اخير با کمک علم شيمی و با افزودن پليمر به روغن پايه توليد می شوند ، توانايی داشتن ويسکوزيته های محتلف در دماهای مختلف را دارا هستند ، اين امر باعث می شود روغن در تمامی شرايط آب و هوايی از غلظت لازم برخوردار باشد ، که اين امر علاوه بر افزايش عمر موتور ، تا حدی باعث کاهش مصرف سوخت نيز خواهد شد ، از همين رو روغنهای تک ويسکوزيته در حال از رده خارج شدن می باشند و تنها کاربرد اين نوع روغنها در مورد خودروهای سواری ، برای موتور خودروهای Race می باشد که دارای Heater يا گرم کن روغن می باشند .
کد SAE در روغنهای چهار فصل به صورت دو جزئی است ، که عدد اول که به همراه حرف W می باشد ، مربوط به پايين ترين ويسکوزيته آن روغن و عدد دوم معرف بالاترين ويسکوزيته آن روغن است . اما همانطور که ذکر شد ، روغنهای چند ويسکوزيته بواسطه افزودن پليمر به روغن ساخته می شوند ، اين پليمرها به روغن اجازه می دهند تا در دماهای مختلف ويسکوزيته های مختلفی داشته باشد ، در هوای سرد پليمرها در خود جمع شده و باعث جريان يافتن راحت تر روغن می گردند و در گرما نيز پليمرها شروع به باز شدن به صورت زنجيره های بلند نموده و روغن غليظ می گردد ، اما اين افزايش و کاهش ويسکوزيته تنها تا حد مشخص شده برای همان روغن است ، مثلا يک روغن 10W-30 روغنی است با ويسکوزيته ۱۰ که در زمان گرم شدن ويسکوزتر از ۳۰ نخواهد شد ؛ يعنی اگر مثلا اين روغن در دمای ۱۰۰ درجه به ويسکوزيته ۳۰ برسد ، در دماهای بالاتر نيز ويسکوزيته ای بيش از ۳۰ پيدا نخواهد کرد ، که اين امر بواسطه مقدار پليمر افزوده شده برای دستيابی به عدد حداکثر ۳۰ برای روغن 10W-30 می باشد .
آنچه که بايد در استفاده از اين نوع روغنها بخصوص در مناطق سردسير مد نظر قرار گيرد ، انتخاب روغن با کمترين فاصله ويسکوزيته است ؛ بدين معنا که در زمستان با توجه به کمترين دمای منطقه سکونتتان و در تابستان با توجه به گرمترين دما ، روغن مطلوب را انتخاب نماييد و از استفاده از روغنهايی که از دماهای بسيار بالا تا دماهای بسيار پايين را ساپورت می کنند ، بپرهيزيد ، چرا که پليمرهای موجود در اين نوع روغنها بسيار زياد می باشند و اين پليمرها پس از مدتی شکسته شده و با رسوبات موجود در روغن ترکيب می شوند ، که اين امر می تواند باعث چسبيدن رينگ و يا مشکلاتی از اين قبيل شود (ضرر استفاده از اين روغنها در موتورهای ديزلی بيشتر است) ، روغنهای 5W-50 ، 5W-40 ، 5W-30 و 10W-40 با گستره ۲۵ تا ۴۵ تايی از اين قبيل روغنها هستند (روغن های سنتتيک و نيمه سنتتيک از اين قاعده مستثنی هستند) . شايد بگوييد روغن 20W-50 نيز روغنی است با گستره ۳۰ تايی ، مشابه 10W-40 ، اما چنين نيست ، چرا که 20W-50 از پايه سنگين تر ۲۰ شروع می شود و برای ويسکوز شدن و رسيدن به عدد ۵۰ نياز به پليمر بسيار کمتری دارد تا روغن 10W-40 که دارای پايه ۱۰ می باشد و بايد توانايی رسيدن به عدد ۴۰ را دارا باشد . از اينرو ، روغنهای 10W-40 مينرال توسط کمتر خودروسازی توصيه می شود و حتی برخی کارخانجات استفاده از آنرا مساوی با خارج شدن خودرو از گارانتی می دانند .
پس تا آنجا که ممکن است در مورد روغنهای مينرال سعی کنيد به نسبت شرايط آب و هوايی محل سکونتتان ، فاصله کمتری را بين دو عدد SAE انتخاب نموده و اين را بدانيد که هر چه ويسکوزيته زمستانی عدد کمتری باشد ، برای ويسکوز شدن و رسيدن به اعداد ويسکوزيته بالاتر نياز به پليمر بيشتری داشته و پليمر زياد نيز برای موتور خودروی شما مضر است .
با توجه به شرايط آب و هوايی اکثر نقاط ايران ، در بين روغنهای موجود در کشور (از نظر ويسکوزيته) روغنهای 20W-50 برای دماهای بين ۱۰- تا ۴۰+ و 25W-50 برای دماهای بين ۵ - تا ۴۰+ دارای عملکرد مناسبی می باشند .( روغنهای 25W-50 و 20W-50 در گرمای تابستان دارای شرايط يکسانی هستند و فقط در شرايط سرد ، بين ۱۰- و حدود ۵ - ، 20W-50 بهتر جريان می يابد اما 25W-50 دارای پليمر کمتری است) . البته بنا به دلايل بالا روغن 20W-40 برای زمستان انتخاب مناسب تری است ، اما متاسفانه اين نوع روغن در کشورمان کمتر يافت می شود .
همچنين در صورتيکه در نقاط سردسير کشور ، مانند آذربايجان يا چهار محال و بختياری زندگی می کنيد (دماهای زير ۱۰- درجه سانتيگراد) و ناچار به استفاده از روغنهای با پايه زمستانی ۱۰ يا ۵ هستيد ، حتما سعی کنيد از روغنهای چند ويسکوزيته ای استفاده نماييد که عدد دومشان بيشتر از ۳۰ نباشد .
کدهای API :
با پيشرفت روزافزون تکنولوژی ساخت موتورها ، روغنهای موتور نيز همگام با آنها دچار تغيير در سطح کيفيت و نوع مواد افزودنی گرديده اند . انستيتو مواد نفتی آمريکا API برای طبقه بندی و جداسازی روغنها بر حسب کيفيت و فناوری ساخت آنها ، اقدام به کد بندی خاصی نموده است . اين کدها شامل دو حرف می باشند ، حرف اول نشاندهنده اين است که روغن مربوطه برای استفاده در خودروهای ديزلی است يا بنزينی ، که در اين بين اگر کد با حرف C شروع شود (مخفف Commercial) روغن مربوطه برای استفاده در خودروهای ديزلی و اگر با حرف S شروع شود (مخفف Service) روغن برای استفاده در خودروهای بنزينی طراحی شده . اما حرف دوم که نشاندهنده کيفيت و فناوری ساخت روغن می باشد بر حسب الفبای انگليسی از حرف A شروع شده و تا کنون در مورد خودروهای بنزينی تا حرف N و در مورد خودروهای ديزلی تا حرف I ارتقا يافته ، در مورد خودروهای ديزلی بعد از حروف مذکور در مواردی اعداد ۲ يا ۴ نيز ديده می شوند که نشاندهنده اين است که ، آن روغن برای موتورهای ۲ زمانه ساخته شده ، يا ۴ زمانه . هميشه نوع ارتقا يافته روغن (با کد بالاتر) ، خواص انواع قبلی را نيز داراست ؛ يعنی می توان از آنها ، در خودروهايی که انواع قديمی تر روغن در دفترچه راهنمايشان پيشنهاد شده نيز ، استفاده نمود . اما استفاده از روغن قديمی تر (با کد پايين تر) برای موتوری که روغنی با کد جديدتر برای آن توصيه شده ، بسيار مضر می باشد . برخی روغنها قابليت تامين نيازهای هر دو نوع موتور ديزلی و بنزينی را دارا می باشند و کد اين نوع روغنها نيز به صورت ۲ تايی نوشته می شود که هميشه کد اول مربوط به خودروهای ديزلی و کد دوم مربوط به خودروهای بنزينی ميباشد ؛ مانند API CD/SH .
سمبل API :
به طور کلی بدليل استاندارد بودن اعداد API در جهان ، تمامی توليدکنندگان روغن برای معرفی فناوری ساخت روغنهايشان از اين کدها استفاده می کنند ، اما اگر روغن موتور شرکتی بوسيله خود API مورد تاييد قرار گرفته باشد سمبل API بر روی آن درج شده است .
